Infectieziekten, het gevolg van micro-organismen die in staat zijn mensen en dieren ziek te maken. Iedereen krijgt er weleens mee te maken in z’n leven. Zoals de welbekende griep en natuurlijk COVID19, wat niemand is ontgaan de afgelopen jaren. Maar hoe ontstaat zo’n infectieziekte eigenlijk? En wat is bijvoorbeeld de invloed van het klimaat? Dit is wat je erover moet weten volgens AIOS infectieziektebestrijding Ianthe de Jong.
Wat zijn de belangrijkste manieren waarop infectieziekten worden verspreid?“Dat hangt helemaal af van de specifieke ziekte en dus om welk micro-organisme het gaat. Sommige micro-organismen verspreiden zich via druppels of de lucht en anderen door middel van direct contact met een besmet persoon. Maar ook via het bloed is een mogelijkheid en zo zijn er nog meer manieren. Elke infectieziekte heeft zogezegd z’n eigen voorkeursroute. Over het algemeen is het zo dat hoe dichter mensen op elkaar zitten, des te makkelijker infectieziekten zich kunnen verspreiden. ”
Waardoor ontstaat er een nieuwe infectieziekte?“Dit gebeurt op verschillende manieren. Zo kunnen bijvoorbeeld dieren drager zijn van een infectieziekte die bij mensen niet voorkomt. Door contact met die dieren bestaat er soms kans dat zo’n ziekte overspringt naar de mens. Maar ook muteren al bestaande ziekteverwekkers zich. Hierdoor is er regelmatig een nieuwe griepvariant bijvoorbeeld. Met de opkomst van antibiotica in de jaren ‘60 werd er geroepen dat het weleens het einde van de infectieziekten kon zijn. Niets bleek minder waar. Bacteriën kunnen zich namelijk heel goed aanpassen, waardoor ze minder of niet meer gevoelig zijn voor bepaalde antibiotica. Antibiotica-resistentie is dan ook een heel belangrijk onderwerp op dit moment.”
Wat kun je zelf doen om niet ziek te worden? “Verschillende dingen. Om te voorkomen dat je ziek wordt kun je besmetting voorkomen. Maar je kunt ook je weerstand verhogen zodat je minder ziek wordt mocht je toch een besmetting oplopen. Een vaccin is bij uitstek geschikt om besmetting en verspreiding tegen te gaan of om minder ziek te worden wanneer je toch in aanraking komt met de infectieziekte. Daarnaast is hygiëne enorm belangrijk. Denk er bijvoorbeeld aan om regelmatig je handen te wassen, maar ook hygiëne rondom drinkwater en voedselbereiding zijn essentieel. Wanneer we onszelf beschermen, beschermen we uiteindelijk ook de bevolking. Daarnaast speelt leefstijl naar mijn idee ook een belangrijke rol. Wanneer je gezond bent, ben je ook minder vatbaar voor infectieziekten of heb je minder last van de gevolgen ervan. Gezonde voeding, genoeg beweging, minder alcohol en niet roken dragen allemaal bij aan een gezonde manier van leven en zo een gezond lijf.”
Dus door voor onszelf te zorgen, zorgen we indirect voor de hele bevolking. Hoe kan de algemene gezondheid nog meer worden bevorderd?“Hierbij is het goed om een onderscheid te maken tussen individuen en een populatie. Voor individuen speelt communicatie denk ik een grote rol. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat mensen op de hoogte zijn van het belang van een gezonde leefstijl en wat ze hier zelf voor kunnen doen. Informatie over thema’s als gezonde voeding moet voor iedereen beschikbaar en begrijpelijk zijn, maar ook over vaccinaties bijvoorbeeld. Vaccinaties vormen een mooie brug tussen beschermen op individueel niveau en populatieniveau. Ook het geven van voorlichting voor mensen die op reis gaan over reisvaccinaties helpt; infectieziekten houden zich ten slotte niet aan de landsgrenzen.
Als we kijken naar wat je op populatieniveau kan doen, dan is bijvoorbeeld het klimaat ook een interessant onderwerp. Zo blijkt uit onderzoek dat een groene leefomgeving een positief effect heeft op de gezondheid. De verandering van het klimaat heeft daarnaast effect op infectieziekten en de verspreiding ervan. Ook is het goed om te kijken hoe om te gaan met kwetsbare groepen, zo zijn er bevolkingsgroepen die meer last hebben van de gevolgen van hittestress bijvoorbeeld. Er is dus expertise van een hoop mensen nodig, niet alleen artsen.”
Op welke manier heeft klimaatverandering dan invloed op infectieziekten?“Door klimaatverandering verspreiden sommige infectieziekten zich naar nieuwe gebieden. Zo komen er nu in verschillende Europese landen al ‘tropische’ tijgermuggen voor die bijvoorbeeld in staat zijn zikavirus en dengue te verspreiden, terwijl deze eerst voornamelijk in Zuid-Amerika, Azië en Afrika voorkwamen. Die muggen leven in warmere gebieden, maar door de oplopende temperaturen kunnen ze zich nu ook in delen van Europa vestigen. In de meeste gevallen zijn deze muggen in Europa nog niet met virussen besmet, maar de eerste gevallen van mensen die in Italië dengue hebben opgelopen zijn inmiddels bekend.”
Onlangs was je in Barcelona op een Europees congres over infectieziekte epidemiologie (ESCAIDE), wat is je daar het meest van bijgebleven?“Het congres was heel divers. Maar ook daar kwam het klimaat naar voren als een belangrijk thema. Zo was ik bij een presentatie over een bacterie die darminfecties veroorzaakt. Wanneer dit wordt vastgesteld wordt er geprobeerd te achterhalen wat iemand gegeten heeft om zo een mogelijke bron op te sporen. Dit kost soms een hoop tijd en vaak is een uitbraak voorbij nog voordat de gemeenschappelijke voedingsbron is achterhaald. Tijdens deze presentatie werd verteld dat in plaats van achteraf terugkijken we misschien ook wel vooruit kunnen kijken. Door modellen te maken waarin bijvoorbeeld weersomstandigheden en omgevingsfactoren die de overdracht van de bacterie naar voedsel makkelijker maken worden meegenomen, kunnen we in de toekomst misschien wel voorspellen wanneer bepaalde voedselproducten extra risico lopen. Zo zou je op die momenten extra controles op het product kunnen uitvoeren en hopelijk voorkomen dat besmette producten op de markt komen. Als arts sta je er niet altijd bij stil dat factoren als het weer ook een rol spelen bij het verspreiden van infectieziekten. Mogelijkheden om preventief te handelen, in plaats van alleen maar reactief, boeien mij enorm en ik hoop dat we in de toekomst hier steeds meer mogelijkheden voor ontwikkelen.
Benieuwd naar de ambities van Ianthe? Daar lees je hier meer over.
